Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã cấp “khoản vay khẩn cấp” trị giá hàng chục tỷ USD cho các quốc gia gặp khó khăn. Đây là một sự chuyển hướng từ khoản vay xây dựng cơ sở hạ tầng trong dài hạn sang gói tín dụng khẩn cấp ngắn hạn.
Tuyến Đường sắt Standard Gauge tại Kenya, một trong những quốc gia nhận được khoản vay từ các tổ chức Trung Quốc. (Ảnh: Bloomberg)
Theo Fortune, sự chuyển hướng của Trung Quốc là một tiến triển ít ngờ tới từ sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) được khởi động vào năm 2013, với trị giá 900 tỷ USD.
Nội dung chính
Trung Quốc rót tiền khắp thế giới
Phòng nghiên cứu AidData, chuyên về hoạt động cấp vốn trên toàn cầu của Trung Quốc, thuộc Đại học William & Mary ước tính từ năm 2017, “người khổng lồ châu Á” đã cấp cho Sri Lanka, Pakistan và Argentina khoản vay khẩn cấp trị giá 32,8 tỷ USD.
Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng cấp gói tín dụng khẩn cấp cho các quốc gia Đông Âu như Ukraine và Belarus; các nước Nam Mỹ như Venezuela và Ecuador; các quốc gia châu Phi như Kenya và Angola; cùng một số nước khác như Lào, Ai Cập và Mông Cổ.
Theo các nhà nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới (WB), mối quan hệ về tín dụng của Trung Quốc ở nước ngoài khá thiếu minh bạch. Những đơn vị cho vay của Trung Quốc yêu cầu “con nợ” không được phép tiết lộ chi tiết cụ thể về khoản cho vay của họ.
Dù vậy, những nhà nghiên cứu chỉ ra rằng khoảng 60% khoản cho vay ở nước ngoài của Trung Quốc được dành cho các quốc gia có thu nhập thấp, đang “khát” tiền mặt hoặc đối diện với rủi ro cao về tài chính.
Động thái chuyển hướng sang khoản giải cứu ngắn hạn đang củng cố vị thế của Trung Quốc như một nhà cho vay khẩn cấp và là một đối tác thay thế cho Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) được phương Tây hậu thuẫn.
Các chuyên gia đang bày tỏ lo ngại về những hậu quả trong tương lai, khi nhiều quốc gia đang phải đối mặt với một đợt khủng hoảng nợ bất thường trong giai đoạn lạm phát tăng vọt và tình trạng biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp, sau khi nhận khoản vay từ Trung Quốc.
Khoản vay bí mật
Theo Financial Times, việc Trung Quốc cho vay khẩn cấp đối với các quốc gia đang gặp rủi ro là nhằm ngăn chặn tình trạng vỡ nợ đối với khoản vay cơ sở hạ tầng mà nước này đã cung cấp thông qua BRI.
Ông Bradley Parks, Giám đốc điều hành AidData, nhận định Bắc Kinh đang cố gắng “cứu” những quốc gia đang gặp khó khăn sau khi cấp khoản vay khẩn cấp mà không yêu cầu bên vay khôi phục kỷ luật tài chính hoặc tiến hành xóa nợ thông qua quá trình tái cơ cấu với tất cả những chủ nợ lớn.
Các nền kinh tế mới nổi trên khắp châu Á, châu Phi và Trung Đông đang gặp khó khăn trong việc hoàn trả khoản vay từ BRI. Đại dịch COVID-19 và xung đột Nga-Ukraine đã làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu lương thực, nhiên liệu cũng như cuộc khủng hoảng cán cân thanh toán tại các nước này.
Theo một thống kê, gần 70% các quốc gia nghèo nhất trên thế giới sẽ phải dành 52,8 tỷ USD trong năm nay để trả nợ, với hơn 25% số tiền đó chảy về Trung Quốc.
Số liệu trên cho thấy Trung Quốc đã trở thành đối tác quan trọng trong các cuộc đàm phán nợ quốc gia trên toàn cầu. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu của WB lưu ý việc các chủ nợ Trung Quốc yêu cầu con nợ phải bảo mật thông tin về khoản cho vay đã tạo ra một lỗ hổng thông tin lớn về những gì sẽ xảy ra trong trường hợp vỡ nợ.
Trung Quốc đã trở thành đối tác quan trọng trong các cuộc đàm phán nợ quốc gia trên toàn cầu. (Ảnh: Reuters)
Thay thế IMF
Ông Gabriel Sterne, cựu chuyên gia kinh tế của IMF và hiện là người đứng đầu bộ phận nghiên cứu chiến lược và thị trường mới nổi toàn cầu tại Oxford Economics, nhận định khoản vay khẩn cấp của Trung Quốc có thể giúp các quốc gia ngập trong nợ nần tránh những yêu cầu cải cách đau đớn của IMF.
Trong tháng 8 và 9, cả Trung Quốc và IMF đã tiến gần hơn đến thỏa thuận cứu trợ cho Sri Lanka, Pakistan và các quốc gia khác. Trong khi đó, Bắc Kinh đã cam kết xóa 23 khoản vay không lãi suất cho 17 quốc gia châu Phi và chuyển 10 tỷ USD của nước này trong quỹ dự trữ của IMF sang “lục địa đen”.
Có những dấu hiệu cho thấy IMF đang thúc đẩy sự minh bạch trong quá trình đàm phán cấp vốn với các quốc gia dễ bị tổn thương. Trả lời SCMP vào tháng 8, ông Parks cho biết IMF đang gây sức ép buộc các bên vay phải tiết lộ chi tiết hợp đồng vay từ BRI.
Theo ông Muhammad Faisal, một nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Islamabad, một số quốc gia sẵn sàng chấp nhận các điều kiện cho vay khó khăn hơn. Ví dụ, Pakistan đã chia sẻ chi tiết với IMF trong sự tham vấn với phía Trung Quốc.
Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu của WB dự đoán rằng nhu cầu cho vay và xóa nợ ở nước ngoài của Trung Quốc sẽ giảm khi các đơn vị cho vay Trung Quốc đối mặt với những khó khăn cả trong và ngoài nước. Trong khi đó, các nền kinh tế mới nổi đang đứng trước nguy cơ khoản vay của Trung Quốc dừng đột ngột. Điều này có thể gây ra những tác động nghiêm trọng trên toàn thế giới.
