Bong bóng (tiếng Anh: Bubble) là một hiện tượng kinh tế chỉ tình trạng thị trường mà trong đó giá của một loại hàng hoá nào đó tăng đột biến một cách vô lí hoặc giá không bền vững.
Nội dung chính
A – Bong bóng trong kinh tế
Khái niệm
Bong bóng trong kinh tế theo tiếng Anh là Bubble.
Bong bóng là một chu kỳ kinh tế có đặc trưng là sự leo thang nhanh chóng của giá tài sản và nối tiếp là sự giảm giá. Bong bóng được tạo ra bởi sự tăng vọt của giá tài sản không được bảo đảm bởi các thông tin định lượng và định tính của tài sản và được thúc đẩy bởi các hành vi thị trường lạc quan quá mức.
Khi không còn nhà đầu tư nào sẵn sàng mua tài sản ở mức giá cao, một đợt bán tháo lớn xảy ra, khiến bong bóng vỡ.
Một số bong bóng nổi tiếng trong nền kinh tế là bong bóng dotcom, bong bóng hoa Tulip, bong bóng nhà đất Mỹ.
B – Cách bong bóng hoạt động trong nền kinh tế
Bong bóng hình thành trong các nền kinh tế, thị trường chứng khoán, bất động sản và các lĩnh vực kinh doanh do sự thay đổi trong hành vi của nhà đầu tư.
Đó có thể là một thay đổi thực sự – như đã thấy trong nền kinh tế bong bóng của Nhật vào những năm 1980 khi các ngân hàng bị giải thể một phần, hoặc một sự thay đổi về mô hình – diễn ra trong thời kỳ bùng nổ dotcom vào cuối những năm 1990 và đầu những năm 2000.
Trong thời kỳ bùng nổ, mọi người đã mua cổ phiếu công nghệ với giá cao, tin rằng họ có thể bán chúng với giá cao hơn cho đến khi niềm tin bị phá vỡ và dẫn đến một cuộc điều chỉnh hoặc sụp đổ thị trường.
Bong bóng trên thị trường chứng khoán và nền kinh tế khiến tài nguyên được chuyển đến các khu vực tăng trưởng nhanh. Khi bong bóng vỡ, các tài nguyên lại chuyển đến các lĩnh vực khác, khiến giá giảm.
C – 5 giai đoạn của bong bóng
Minsky xác định năm giai đoạn trong một chu kỳ tín dụng điển hình là: chuyển đổi, bùng nổ, mê loạn, chốt lời và hoảng loạn. Mặc dù có nhiều cách hiểu khác nhau, nhưng mô hình chung của một bong bóng bám khá sát với chu kỳ này.
1. Dịch chuyển: Giai đoạn này diễn ra khi các nhà đầu tư bắt đầu chú ý đến một mẫu hình mới, như một sản phẩm hoặc công nghệ mới, hoặc một mức lãi suất thấp kỉ lục – hoặc bất cứ điều gì khiến họ chú ý. Ví dụ tại Việt Nam 2020 – 2021 chính là Chứng Khoán.
Một ví dụ về sự thay đổi đó là sự sụt giảm lãi suất quỹ liên bang từ 6,5% vào tháng 5/2000 xuống còn 1% vào tháng 6/2003. Trong vòng 3 năm này, lãi suất đối với các khoản vay thế chấp thời hạn 30 năm giảm 2,5 % xuống còn 5,21%, bong bóng nhà ở bắt đầu hình thành.
2. Bùng nổ: Giá bắt đầu tăng nhẹ, sau đó có thêm đà tăng cao khi càng nhiều nhà đầu tư tham gia thị trường. Điều này thiết lập điều kiện cho sự bùng nổ. Trạng thái tâm lí chung là nỗi sợ không kịp tham gia vào thị trường, khiến càng nhiều người tham gia vào việc mua tài sản.
3. Hưng phấn: Khi mọi người rơi vào trạng thái hưng phấn và giá tài sản tăng vọt, không ai còn quan tâm đến cẩn thận nữa.
Giá của tài sản đạt đến mức cực đoan trong giai đoạn này. Chẳng hạn, vào thời đỉnh cao của bong bóng bất động sản Nhật Bản năm 1989, đất ở Tokyo đã bán với giá 139.000 USD / foot vuông gấp 350 lần giá trị tài sản ở Manhattan, Mỹ.
Sau khi bong bóng vỡ, bất động sản rớt khoảng mất khoảng 80% giá trị đồng thời giá cổ phiếu giảm 70%. Tương tự , tháng 3/2000 khi bong bóng internet đang trong giai đoạn bùng nổ, tổng giá trị của tất cả các cổ phiếu công nghệ trên Nasdaq cao hơn cả GDP của các quốc gia hàng đầu thế giới.
4. Thu lợi nhuận: Dự đoán khi nào bong bóng vỡ là điều không dễ dàng, một khi bong bóng đã vỡ thì nó sẽ không thể nào phục hồi. Tuy vậy, những ai có thể nhận biết các dấu hiệu sẽ kiếm được tiền bằng việc bán tài sản.
Cần phải lưu ý ở đây rằng chỉ cần một sự kiện nhỏ để chích bong bóng xì, nhưng một khi nó xì, thì rất là nhanh thôi mọi thứ sẽ tan biến.
Ví dụ, vào tháng 8 năm 2007, ngân hàng Pháp BNP Paribas tạm dừng việc rút tiền của ba quỹ đầu tư vì khoản vay thế chấp của họ đã dưới chuẩn và vì không thể định giá cổ phiếu của họ.
Thị trường tài chính rối loạn ngay lập tức khi tin được phát hành, mọi người đua nhau bán ra nhưng chỉ vài tháng sau mọi chuyện lại yên ổn, thị trường chứng khoán toàn cầu đạt đến mức cao mới. Bạn thấy đấy, đôi khi khó mà biết được khi nào bong bóng sẽ nổ. Tuy nhiên có sự việc đáng ngờ xảy ra là bạn phải chú ý quan sát hơn nhiều, rất cân não.
5. Hoảng loạn: Giá tài sản đổi chiều và rớt nhanh chóng như lúc nó tăng giá. Các nhà đầu tư muốn bán chúng đi với bất cứ giá nào.
Tôi lấy một ví dụ sinh động nhất của sự hoảng loạn trên thị trường tài chính xảy ra vào tháng 10 năm 2008, vài tuần sau khi Lehman Brothers tuyên bố phá sản và Fannie Mae, Freddie Mac và AIG gần như sụp đổ. S & P 500 sụt giảm gần 17% trong tháng đó. Trong tháng đó, thị trường chứng khoán toàn cầu đã mất tổng cộng 9,3 nghìn tỷ USD, chiếm 22% tổng vốn hóa thị trường của họ.
Đặc điểm của bong bóng
Một đặc điểm cơ bản của bong bóng là sự mù quáng tập thể của thị trường trong “giai đoạn bong bóng.” Không một ai nhận ra được mình đang tham gia vào một hoạt động đầu cơ không hề dựa trên kỹ thuật định giá. Bong bóng có một đặc điểm khác đó là chỉ khi bong bóng vỡ người ta mới nhận thức được đã tồn tại bong bóng trong thị trường.
Trong hầu hết các trường hợp, bong bóng dẫn đến một sự sụt giảm mạnh mẽ của giá chứng khoán. Ngoài ra, những thiệt hại khi bong bóng vỡ phụ thuộc vào các khối ngành kinh tế liên quan, và quy mô lan rộng đến đâu.
Ví dụ, sự đổ vỡ của bong bóng vào những năm 80 ở Nhật Bản dẫn đến tình trạng lạm phát đình đốn (stagnation) trong thời gian dài. Nhưng do hoạt động đầu cơ chủ yếu diễn ra tại Nhật Bản, nên thiệt hại gây ra đã không lây lan sang các nền kinh tế khác.
Trái lại, sư đổ vỡ của bong bóng nhà đất tại Mỹ đã châm ngòi cho sự đổ vỡ có tính lịch sử trên bình diện toàn cầu năm 2008, bởi vì hầu hết các ngân hàng và tổ chức tài chính ở Mỹ và châu Âu đã nắm giữ hàng trăm tỷ đô la giá trị của chứng khoán đảm bảo bằng thế chấp dưới chuẩn.
Trong tuần đầu tiên của tháng Một năm 2009, 12 tổ chức tài chính lớn nhất thế giới đã mất một nửa giá trị. Suy thoái kinh tế đã khiến nhiều doanh nghiệp trong các ngành khác nhau phá sản hoặc phải tìm kiếm hỗ trợ tài chính.
Cơn sốt hoa tulip Hà Lan
Cho đến nay, các cơn sốt hoa tulip Hà Lan vẫn là một bong bóng đầu cơ điển hình, do giá trị thực của mỗi bông hoa tulip và giá bán là hoàn toàn khác xa nhau trong những năm 1630.
Màu sắc rực rỡ và thời gian thu hoạch dài đã làm cho loài hoa này ngày càng được ưa chuộng ở Hà Lan trong những năm 1600. Khi nhu cầu tăng cao, giá tulip tăng, và người trồng chuyên nghiệp sẵn sàng trả giá cao cho hoa tulip.
Cơn sốt Tulip đạt đỉnh điểm vào những năm 1636-1637, và những hợp đồng tulip được bán với giá cao hơn 10 lần so với thu nhập hàng năm của các thợ thủ công lành nghề.
Bong bóng tulip bắt đầu đõ vỡ từ tháng 2 năm 1637. Trong vòng vài tháng, giá hoa tulip chỉ bằng 1/100 giá đỉnh điểm của chúng.
Lý thuyết về sự bất ổn tài chính của Minsky
Nhà kinh tế học Hyman P. Minsky không phải là người có tên tuổi. Tuy nhiên, nhờ vào cuộc khủng hoảng tín dụng và suy thoái kinh tế năm 2008-2009, lý thuyết về sự bất ổn tài chính của Minsky đã thu hút nhiều sự chú ý và có ngày càng nhiều người ủng hộ học thuyết của ông.
Minsky là một trong những nhà kinh tế học đầu tiên giải thích sự phát triển của tình trạng bất ổn tài chính và sự tương tác của nó với nền kinh tế nói chung. Cuốn sách của ông, “Bình ổn một nền kinh tế không ổn định” (Stabilizing an Unstable Economy) (1986) được coi là một tác phẩm tiên phong về chủ đề này.
Minsky xác định năm giai đoạn trong một chu kỳ tín dụng điển hình là: chuyển đổi, bùng nổ, mê loạn, chốt lời và hoảng loạn. Mặc dù có nhiều cách hiểu khác nhau, nhưng mô hình chung của một bong bóng bám khá sát với chu kỳ này. (Xem phần trên).
“Mổ xẻ” bong bóng chứng khoán
Nhiều công ty liên quan đến internet lần đầu xuất hiện hoành tráng trước công chúng trong những năm 90 để rồi biến mất vào lãng quên vào năm 2002. Chúng tôi lấy eToys làm ví dụ để minh họa cách một bong bóng cổ phiếu thường diễn ra.
Trong tháng 5 năm 1999, với cuộc cách mạng internet dâng cao, eToys đã lần đầu phát hành cổ phiếu ra công chúng (IPO) rất thành công, trong đó giá cổ phiếu từ 20 đô la đã leo lên 78 đô vào ngày giao dịch đầu tiên. Vào thời điểm đó, công ty đã hoạt động gần ba năm và có doanh số tăng từ 0.7 triệu đô la trong năm 1998 đến 30 triệu USD khi kết thúc năm 1999.
Các nhà đầu tư đã rất kỳ vọng về sự phát triển của cổ phiếu này, với suy nghĩ chung là hầu hết những người mua đồ chơi sẽ mua đồ chơi trực tuyến thay vì đến các cửa hàng bán lẻ như Toys “R” Us. Đây là giai đoạn chuyển đổi của bong bóng.
Vì giá 8,3 triệu cổ phiếu tăng mạnh trong ngày đầu tiên giao dịch trên sàn Nasdaq, đẩy giá trị vốn hóa thị trường của nó lên 6,5 tỷ USD nên nhà đầu tư rất muốn mua cổ phiếu này. Mặc dù eToys đã báo cáo lỗ ròng 28,6 triệu đô la trên doanh thu 30 triệu đô la trong năm tài chính gần nhất, các nhà đầu tư vẫn kỳ vọng rằng tình hình tài chính của công ty sẽ khả quan trở lại.
Khi thị trường đóng cửa vào ngày 20 tháng 5, eToys đưa ra định giá chỉ số P/S vượt mức chỉ số của Toys “R” Us rất nhiều dù công ty này có bảng cân đối kế toán mạnh hơn. Điều này đánh dấu giai đoạn bùng nổ và mê loạn của bong bóng.
Ngay sau đó, cổ phiếu eToys giảm 9% phản ánh lo ngại rằng người nội bộ trong công ty có thể bán cổ phần khiến giá cổ phiếu giảm xuống, bởi hợp đồng ngăn cấm hành vi này đã hết hiệu lực. Trong ngày hôm đó, khối lượng giao dịch đặc biệt lớn, gấp 9 lần mức trung bình 3 tháng.
Sự sụt giảm của ngày hôm đó dẫn đến sự rớt giá cổ phiếu từ mức cao kỷ lục là 86 đô la xuống chỉ còn 40%. Đây là giai đoạn chốt lời của bong bóng.
Vào tháng 3 năm 2000, eToys đã giảm 81% từ ngày đỉnh điểm đạt khoảng 16 đô la phản ánh lo ngại về chi tiêu của công ty này. Công ty đã tốn 2,27 đô la chi phí quảng cáo cho mỗi đô la doanh thu tạo ra. Mặc dù các nhà đầu tư đã nói rằng đây là mô hình kinh doanh mới của tương lai, nhưng một mô hình như vậy chỉ đơn giản là không bền vững.
Vào tháng 7 năm 2000, báo cáo tài chính eToys ghi nhận mức lỗ quý đầu tiên là 59,5 triệu đô la (năm trước đó là 20,8 triệu đô), ngay cả khi doanh số hàng bán tăng gấp ba lần lên 24,9 triệu đô la trong giai đoạn này. Việc có thêm 219.000 khách hàng mới trong quý này vẫn không thể mang lại lợi nhuận cho công ty.
Vào thời gian này, với sự điều chỉnh liên tục của cổ phiếu công nghệ, cổ phiếu công ty này được giao dịch với mức giá khoảng 5 đô la.
Đến cuối năm, với tình trạng thua lỗ kéo dài, eToys không thể đạt được doanh số bán hàng dự kiến quý ba của mình và chỉ còn lại tiền mặt cho bốn tháng. Cổ phiếu này đã giảm 73% xuống còn 28 cent vào tháng 2 năm 2001. Vì công ty không thể duy trì được giá cổ phiếu ổn định từ 1 đô la trở lên nên đã bị hủy niêm yết trên sàn Nasdaq.
Một tháng sau khi công ty giảm 70% đội ngũ nhân viên, eToys tiếp tục sa thải 300 công nhân còn lại và buộc phải tuyên bố phá sản. Đến thời điểm này, eToys đã mất 493 triệu đô la trong ba năm trở lại, và có 274 triệu đô la nợ chưa thanh toán .
Lời kết
Theo Minsky và một số chuyên gia khác nhận định, bong bóng đầu cơ là điều không thể tránh khỏi trong một nền kinh tế thị trường tự do. Tuy nhiên, việc hiểu biết các giai đoạn của việc hình thành bong bóng có thể giúp bạn dự đoán được giai đoạn tiếp theo và tránh việc trở thành một chủ thể vô thức trong quá trình đó.
 là một hiện tượng kinh tế chỉ tình trạng thị trường mà trong đó giá của một loại hàng hoá nào đó tăng đột biến một cách vô lí hoặc giá không bền vững){kind=link}
Quy trình của CP sẽ bơm gói kích thích vào nền kinh tế
CP dùng trái phiếu (nếu bạn từng nghe trái phiếu chính phủ, là tờ giấy cam kết sử dụng từ tiền thuế của nhân dân để trả) thông qua NHTW thế chấp.
– NHTW in tiền chuyển cho CP.
– CP xuất tiền cho ngân hàng thương mại (NHTM), từ lượng tiền đó sẽ được NHTM tạo ra tiền số trên hệ thống máy tính cho người dân đến vay.
Ví dụ: CP chuyển NHTM 1000 tỷ, theo luật NHTM phải giữ lại 10% tài sản đảm bảo, như thế là còn 900 tỷ để cho vay
– Có Anh X mang tài sản thế chấp (như BĐS) đến vay 90 tỷ, NHTM sẽ tạo sổ lệnh vay trên máy tính tạo ra khoản vay 90 tỷ vào tài khoản của Anh H, như vậy là NHTM có thêm 90 tỷ tiền máy tính trên hệ thống. NH dự trữ 10% của 900 tỷ là 0.9 tức họ còn 810 tỷ cho vay.
– Có Chị Y mang tài sản đến thế chấp vay tiếp 810 tỷ , NHTM sẽ tiếp tục nhấn nút tạo ra 810 tỷ vào tài khoản của Chị Y, tiền tiếp máy tính tiếp tục tạo ra trên hệ thống, nên ngân hàng có thêm 810 tỷ. NH dự trữ lại 10% của 810 tỷ, tức NH còn 729 tỷ cho vay.
Và cứ như vậy với 1000 tỷ tiền giấy NHTM tạo ra được 900 tỷ tiền máy tính.
Từ đó ta thấy rằng:
– Lượng tiền giấy tăng giảm sẽ ảnh hướng đến giá Vàng, Bitcoin và Xăng Dầu
– Lượng tiền từ máy tính tăng giảm sẽ ảnh hưởng đến giá BĐS, chứng khoán, và hoạt động sản xuất
=>
Năm 2021 lượng tiền giấy in ra nhiều từ gói kích thích kinh tế của CP
– Tiền giấy tăng lên => giá Vàng, Bitcoin, hàng hoá , dầu sẽ tăng
– Tiền máy tính cũng tăng lên => Ck, BĐS, hoạt động sản xuất cũng tăng ( Nhưng mức độ tăng thấp do tài sản trong dân đã thế chấp gần hết trong ngân hàng thương mại).
Quá trình tạo ra bùng nổ kinh tế và khủng hoảng:
Bước 1: Mở rộng nguồn cung tín dụng với lãi suất cực thấp cho các hoạt động sản xuất, các ngành công nghiệp…tiền được bơm ra thị trường ngày càng nhiều, các ông trùm thu mua các tài sản tài chính
Bước 2: với nguồn cung tiền nhiều, các ông trùm thiết kế các trò chơi với các tài sản tài chính (chứng khoáng, bđs,… ) và các hàng hóa như vàng, dầu, tiền tệ. Họ tự tạo ra nhu cầu ảo để đẩy giá tài sản lên cao nhằm thu hút dòng tiền từ các quốc gia có thặng dư vốn, nhà đầu tư giàu có
Bước 3: Họ chọn thời điểm khi người chơi dồn hết tiền vào các tài sản tài chính, tâm lý toàn cầu lạc quan cực độ, họ dùng IMF, WB, …để dự báo kinh tế thế giới rất tốt. Sau đó họ lặng lẽ bán hết tài sản tài chính ở vùng đỉnh, sử dụng hợp đồng quyền chọn bán để bán các tài sản ở vùng đỉnh
Bước 4: Cho bong bóng tài sản rơi, tung tin khủng hoảng kinh tế thế giới ra truyền thông, tạo ra sự hoảng loạn
Bước cuối cùng:Thu lợi nhuận từ các chiến thuật:
– Mua vùng đáy bán vùng đỉnh
– Mua hợp đồng bán khống cổ phiếu ở vùng đỉnh
– Thúc ép quốc hội cứu nền kinh tế, bằng cách bơm tiền ra giúp các nhà băng lớn, tập đoàn lớn (thuộc sở hữu của các ông trùm) khi họ giả vờ công bố lỗ, vay được tiền với lãi suất rẻ mạt
– Cuối cùng dùng tiền từ các nhà băng lớn, với lãi suất ưu đãi trong giai đoạn kinh tế trì tuệ sau khủng hoảng để đi mua các tài sản tài chính, các công ty với giá siêu rẻ và lên kế hoạch cho đợt tăng trưởng và khủng hoảng tiếp theo.